Sunday, 29 September 2024

පෘථිවි හරය තුළ සැඟවුණු ව්‍යුහයක සලකුණු

 

පෘථිවි හරය තුළ සැඟවුණු ව්‍යුහයක සලකුණු විද්‍යාඥයින් විසින් සොයා ගන්නා ලදී

ස්වභාවය

2024 සැප්තැම්බර් 29

Tessa Koumoundouros විසිනි

Earths Innermos tInner Core

අප බොහෝ දෙනෙක් අපගේ පාද යට බිම සුළු කොට සලකන අතර, පොතක පිටු මෙන් එහි සංකීර්ණ ස්ථර තුළ ලියා ඇත්තේ පෘථිවි ඉතිහාසයයි. අපේ ඉතිහාසය

පර්යේෂණවලින් පෙනී යන්නේ එම ඉතිහාසයේ එතරම් නොදන්නා පරිච්ඡේද පෘථිවි අතීතයේ ගැඹුරින් ඇති බවයි. ඇත්ත වශයෙන්ම, පෘථිවියේ අභ්‍යන්තර හරය තුළ තවත් ඊටත් වඩා අභ්‍යන්තර හරයක් ඇති බව පෙනේ.

සාම්ප්‍රදායිකව පෘථිවියට ප්‍රධාන ස්ථර හතරක් ඇති බව අපට උගන්වා ඇත: කබොල, ආවරණය, පිටත හරය සහ අභ්‍යන්තර හරය," ඕස්ට්‍රේලියානු ජාතික විශ්ව විද්‍යාලයේ භූ භෞතික විද්‍යාඥ ජොආන් ස්ටීවන්සන් 2021 දී පැහැදිලි කළාය.

පෘථිවි පෘෂ්ඨයට යටින් ඇති දේ පිළිබඳ අපගේ දැනුම බොහෝ දුරට අනුමාන කර ඇත්තේ ගිනිකඳු හෙළිදරව් කර ඇති දේ සහ භූ කම්පන තරංග මොනවාද යන්නයි.

මෙම වක්‍ර නිරීක්ෂණ වලින් විද්‍යාඥයින් ගණනය කර ඇත්තේ සෙල්සියස් අංශක 5,000 (ෆැරන්හයිට් 9,000) ඉක්මවන උෂ්ණත්වය සහිත දැවෙන උණුසුම් අභ්‍යන්තර හරය පෘථිවියේ මුළු පරිමාවෙන් සියයට 1ක් පමණක් වන බවයි.නමුත් මීට වසර කිහිපයකට පෙර ස්ටීවන්සන් සහ සගයන් පෘථිවියේ අභ්‍යන්තර හරය සැබවින්ම එකිනෙකට වෙනස් ස්ථර දෙකක් ඇති බවට සාක්ෂි සොයා ගත්හ.

එය ඉතා උද්වේගකරයි - සහ අපට පෙළපොත් නැවත ලිවිය යුතු බව අදහස් විය හැක!" ස්ටීවන්සන් එකල පැහැදිලි කළේය.

භූ කම්පන විද්‍යාව සඳහා වූ ජාත්‍යන්තර මධ්‍යස්ථානය විසින් එකතු කරන ලද භූ කම්පන තරංග පෘථිවිය හරහා ගමන් කිරීමට කොපමණ කාලයක් ගතවේද යන්න පිළිබඳ දශක ගණනාවක නිරීක්ෂිත දත්ත සමඟ අභ්‍යන්තර හරයේ ආකෘති දහස් ගණනක් හරහා ගොස් ඒවා ගැලපීමට කණ්ඩායම සෙවුම් ඇල්ගොරිතමයක් භාවිතා කළේය.

පෘථිවි ස්ථර හරහා භූ කම්පන තරංග මාර්ගවල වෙනස්කම්. ඉතින් මොකක්ද පහල තියෙන්නේ? කණ්ඩායම අභ්‍යන්තර හරයේ ඇනිසොට්‍රොපියේ සමහර ආකෘති දෙස බැලූහ - එහි ද්‍රව්‍යයේ සංයුතියේ වෙනස්කම් භූ කම්පන තරංගවල ගුණාංග වෙනස් කරන්නේ කෙසේද - සමහර ඒවා අනෙක් ඒවාට වඩා විශාල බව සොයා ගත්හ.



සමහර ආකෘතීන් සමකයට සමාන්තරව අභ්‍යන්තර හර නාලිකාවල වේගවත් භූ කම්පන තරංගවල ද්‍රව්‍ය යෝජනා කරන අතර අනෙක් ඒවා පෙන්නුම් කරන්නේ ද්‍රව්‍ය මිශ්‍ර කිරීම පෘථිවි භ්‍රමණ අක්ෂයට සමාන්තරව වේගවත් තරංග සඳහා ඉඩ ලබා දෙන බවයි. කෙසේ වෙතත්, ඇතැම් කෝණවල වෙනසෙහි නිශ්චිත ප්රමාණය පිළිබඳ තර්ක තිබේ.

මෙම අධ්‍යයනයෙන් අභ්‍යන්තර හරයේ ගැඹුර සමඟ වැඩි වෙනසක් නොපෙන්වන නමුත්, අක්ෂයට සමාන්තරව දිවෙන තරංග වේගවත් දිශාවක් සහිත අංශක 54 ක කෝණයකින් මන්දගාමී දිශාවේ වෙනසක් ඇති බව සොයා ගන්නා ලදී.

"ගෝලීය භූමිකම්පා සහ ග්‍රාහක ව්‍යාප්තිය මගින් අපි සීමා වී ඇත, විශේෂයෙන් ධ්‍රැවීය ප්‍රතිපෝඩවල," කණ්ඩායම ඔවුන්ගේ පත්‍රිකාවේ ලියා ඇති අතර, දත්ත අතුරුදහන් වීම ඔවුන්ගේ නිගමනවල නිශ්චිතභාවය අඩු කරයි.නමුත් ඔවුන්ගේ නිගමන අභ්‍යන්තර හරයේ ඇනිසොට්‍රොපි පිළිබඳ වෙනත් අධ්‍යයනයන්ට අනුකූල වේ.

අනාගත පර්යේෂණ මගින් මෙම දත්ත හිඩැස්වලින් සමහරක් පිරවිය හැකි අතර විද්‍යාඥයින්ට ඔවුන්ගේ සොයාගැනීම් තහවුරු කිරීමට හෝ පරස්පර කිරීමට ඉඩ සැලසෙන අතර, පෘථිවි ඉතිහාසයේ මෙම මුල් ස්ථරය තුළ ලියා ඇති තවත් කථා පරිවර්තනය කිරීමට බලාපොරොත්තු වේ.

මොලේට ඇතුල් වන මයික්‍රෝ ප්ලාස්ටික්




සාමාන්‍යයෙන්, ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් යනු විශාල ප්ලාස්ටික් ද්‍රව්‍ය බිඳී යාමෙන් ඇතිවන  මිලිමීටර් ≤5ට වඩා අඩු (අඟලකින් පහෙන් පංගුවක්), ප්‍රමාණයට ක්ෂුද්‍රකරණය වූ කෘත්‍රිම බහු අවයවික සංයෝගයන්ය. මේ කුඩා අංශු ආහාර, ජලය සහ ආශ්වාස වාතය හරහා මිනිසුන්ගේ පරිභෝජනයට ලක්වේ. එංගලන්තයේ Plymouth විශ්වවිද්‍යාලයේ කණ්ඩායමක් සිදු කළ පර් යේෂණයකින් නිගමනය කළේ නගරබද මිනිසුන්, ඔවුන් ආහාරපාන  ගැනීමෙන් ලබාගන්නවාට වැඩි ප්ලාස්ටික් ප්‍රමාණයක් තමන් අවට වාතයේ පාවෙන කුඩා, අදෘශ්‍යමාන ප්ලාස්ටික් තන්තු ආශ්වාස කිරීමෙන් ශරීරගත කර ගන්නා බවයි.


ප්ලාස්ටික් සෑදී ඇත්තේ ඒවාට ශක්තිය සහ නම්‍යශීලී බව ලබා දෙන ආකලන-additives, ඇතුළු රසායනික ද්‍රව්‍යවල සංකීර්ණ සංයෝගයකිනි. ප්ලාස්ටික් සහ රසායනික ආකලන දෙකම විෂ සහිත විය හැක. 


2021 විශ්ලේෂණයකින් ප්ලාස්ටික්වල භාවිත වන රසායනික ද්‍රව්‍ය 10,000 කට වඩා හඳුනාගෙන ඇති අතර ඉන් 2,400 කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් අවදානම් සහිත විය හැකි බව කැලිෆෝනියා ප්‍රාන්ත ජල සම්පත් පාලන මණ්ඩලයේ පර් යේෂණ විද්‍යාඥ ස්කොට් කොෆින් සිය අධ්‍යයනයකදී පෙන්වා දී තිබේ. මේවායින් කුමන විශේෂිත රසායනික සංයෝග ගැටලු සහගතද යන්න නිරාකරණය කිරීම සහ එවැනි ව්‍යාකූල සංයෝග ගොන්නක් තුළින් හානියක් සිදු කළ හැකි නිරාවරණ මට්ටම සොයා ගැනීම තවමත් පහසු කාර්යයක් වී නැත. එහෙත් ප්ලාස්ටික් පිළිකාජනක අහිතකර රසායන ද සහිත අවදානම්කාරකයකි. මේ වන විට කුඩා දරුවන් තුළින්ද පිළිකා රෝග බහුලව වාර්තා වීම දක්නට හැකිය. මෙහිදී පරිසරයට නිදැල්ලේ එක්වන ආගන්තුක රසායන ගොන්නක් වන ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් දෙස සැකය යොමුවීම නිසැකය.



ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් යනු විශාල ප්ලාස්ටික් ද්‍රව්‍ය බිඳී යාමෙන් ඇතිවන  මිලිමීටර් ≤5ට වඩා අඩු (අඟලකින් පහෙන් පංගුවක්), ප්‍රමාණයට ක්ෂුද්‍රකරණය වූ කෘත්‍රිම බහු අවයවික සංයෝගයන්ය. මේ කුඩා අංශු ආහාර, ජලය සහ ආශ්වාස වාතය හරහා මිනිසුන්ගේ පරිභෝජනයට ලක්වේ. එංගලන්තයේ Plymouth විශ්වවිද්‍යාලයේ කණ්ඩායමක් සිදු කළ පර් යේෂණයකින් නිගමනය කළේ නගරබද මිනිසුන්, ඔවුන් ආහාරපාන  ගැනීමෙන් ලබාගන්නවාට වැඩි ප්ලාස්ටික් ප්‍රමාණයක් තමන් අවට වාතයේ පාවෙන කුඩා, අදෘශ්‍යමාන ප්ලාස්ටික් තන්තු ආශ්වාස කිරීමෙන් ශරීරගත කර ගන්නා බවයි.


ප්ලාස්ටික් සෑදී ඇත්තේ ඒවාට ශක්තිය සහ නම්‍යශීලී බව ලබා දෙන ආකලන-additives, ඇතුළු රසායනික ද්‍රව්‍යවල සංකීර්ණ සංයෝගයකිනි. ප්ලාස්ටික් සහ රසායනික ආකලන දෙකම විෂ සහිත විය හැක. 


2021 විශ්ලේෂණයකින් ප්ලාස්ටික්වල භාවිත වන රසායනික ද්‍රව්‍ය 10,000 කට වඩා හඳුනාගෙන ඇති අතර ඉන් 2,400 කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් අවදානම් සහිත විය හැකි බව කැලිෆෝනියා ප්‍රාන්ත ජල සම්පත් පාලන මණ්ඩලයේ පර් යේෂණ විද්‍යාඥ ස්කොට් කොෆින් සිය අධ්‍යයනයකදී පෙන්වා දී තිබේ. මේවායින් කුමන විශේෂිත රසායනික සංයෝග ගැටලු සහගතද යන්න නිරාකරණය කිරීම සහ එවැනි ව්‍යාකූල සංයෝග ගොන්නක් තුළින් හානියක් සිදු කළ හැකි නිරාවරණ මට්ටම සොයා ගැනීම තවමත් පහසු කාර්යයක් වී නැත. එහෙත් ප්ලාස්ටික් පිළිකාජනක අහිතකර රසායන ද සහිත අවදානම්කාරකයකි. මේ වන විට කුඩා දරුවන් තුළින්ද පිළිකා රෝග බහුලව වාර්තා වීම දක්නට හැකිය. මෙහිදී පරිසරයට නිදැල්ලේ එක්වන ආගන්තුක රසායන ගොන්නක් වන ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් දෙස සැකය යොමුවීම නිසැකය. 


මෙම මයික්‍රො ප්ලාස්ටික් ප්‍රහේලිකාවේ වඩාත් සංකීර්ණ කොටස වන්නේ අප අතින් නොදැනුවත්වම සිදුවන්නා වූ මයික්‍රො ප්ලාස්ටික් නිපදවීමයි. කලින් පැහැදිලි කළ මුළුතැන්ගේ උදාහරණ, ​​රෙදි සෝදන විට/වියළන විට රෙදිවලින් සහ වාහනවල ටයර් ගෙවෙනා විට ගැලවී යන කුඩා කොටස් ආදිය අප නොදැනුවත්වම මයික්‍රො ප්ලාස්ටික් නිපදවීමට දායකවීමේ උදාහරණ කිහිපයකි. මයික්‍රො ප්ලාස්ටික් පරිසරයට මුදාහැරෙනා ක්‍රම සියල්ල ලැයිස්තුවක් ලියා අවසන් කල නොහැක: මන්ද යත් අප තවමත් සම්පූර්ණ කතාව නොදන්නා ක්‍රම ගණනාවකින් එය සිදුවෙන බැවිනි. කෙසේ වෙතත්, අවම වශයෙන් දැනට දන්නා සහ පහසුවෙන් නැවැත්විය හැකි මාර්ග වලටවත් වැට බැඳීමට උත්සාහ කළ යුතුය. වාහන ටයර්වල ස්වභාවික ගෙවී යාමෙන් පරිසරයට මුදාහැරෙනා මයික්‍රො ප්ලාස්ටික් අපට නැවැත්විය නොහැකි විය හැකි නමුත් අපට සවිඥානිකව ගත හැකි වෙනත් තීරණ බොහොමයක් තිබේ. මුළුතැන්ගේ එළවළු කැපීමට ලී පුවරුවක් ගැනීම, තනි-භාවිත-ප්ලාස්ටික් ද්‍රව්‍ය (බීම බට සහ ප්ලාස්ටික් හැඳි ගෑරුප්පු වැනි) භාවිතා කිරීම ප්‍රතික්ෂේප කිරීම, ඉවත දැමිය හැකි ප්ලාස්ටික් බෝතල්වල අලෙවි කරන වතුර මිලට නොගෙන නැවත පිරවිය හැකි බෝතලයක වතුර රැගෙන යාම, සරළ උදාහරණ කීපයකි. පහසුවෙන් අමතක වන තවත් එක් මයික්‍රො ප්ලාස්ටික් ප්‍රභවයක් නම් අප නොදැනුවත්වම නිවෙස් තුල ගොඩගැසෙනා භාවිතයට නොගන්නා ප්ලාස්ටික් කන්දරාවයි. මේවා පරණ කෝප්ප, පිඟන්, බෝතල් වැනි කුඩා දේවල් හෝ වසර ගණනාවක් තිස්සේ අල්ලාගෙන සිටින ප්ලාස්ටික් ගෘහ භාණ්ඩ වැනි විශාල ඒවා විය හැක. ඒවා සියල්ලටම ආරම්භයේදී විශිෂ්ට පෙනුමක් සහ ආකර්ෂණයක් හිමි වුවද, පෙර සඳහන් කළ පරිදි, කාලයත් සමඟ දිරාපත් වීමෙන් මේවා සියල්ලම මයික්‍රො ප්ලාස්ටික් දූෂණයේ පංගුකරුවන් බවට පත්වේ. මයික්‍රො ප්ලාස්ටික් වලට එරෙහිව සටන් කිරීමට වඩා හොඳ විසඳුමක් ලැබෙනා තුරු සාමාන්‍ය රීතිය විය යුත්තේ ප්ලාස්ටික් භාවිතය අත්‍යාවශ්‍යමවූ දේ සඳහා පමණක් සීමා කිරීමයි.

පෘථිවියේ ලස්සනම ස්ථානය' හරහා කිලෝමීටර් 210 ක ගමනක්

' වෙළඳුන් සහ ආක්‍රමණිකයන් විසින් භාවිතා කරන ලද සාම්ප්‍රදායික මාර්ගයක් අනුගමනය කරමින්, ජෝර්ජියානු හමුදා මාර්ගය පුරාණ කාලයේ සිට මිනිසුන් ස...